تاریخچه بندر انزلی

تاریخچه بندرانزلی
عکسبان:

کیلومتر ها دور تر از پایتخت شهری هست که خانه هایش بیشتر از هر جای دیگر خیس میشوند. روز های بسیاری از سال زیر باران است و صبح های زیادی در مه فرو میرود. مردم شهر مدام به سقف و دیوار های خانه شان رنگهای شاد میزنند. اما دوباره فلز ها زنگ میزنند و باران ، سطح دیوار ها را می شورد و می برد.
نیاکان مردم شهر بیشتر به صید ماهیان می پرداختند و با آدمهای آنسوی دریا، مراوده می کردند. از نخستین سالها، سینما و جریده و تلگرام داشتند ، اولین تشکیلات شهرداری ، اولین دبیرستان دخترانه و… جزو افتخاراتی است که مورخین به احتمال یا اطمینان نوشته اند . آنها هتل های زیبا و ساختمان های شکیل و پل های بزرگ ساخته بودند. در فضای باز بلوار، ارکستر موسیقی می نواخت و در سینما تاتر شهرداری پیوسته نمایش به روی صحنه می رفت
روسها و ارامنه و بازماندگان مهاجرین لهستانی در کنار انزلیچی های مسلمان ، به خوشی یا سختی روزگار می گذراندند. خرده فرهنگ ها در هم ادغام می شدند و فرهنگ مردم شهر را شکل می دادند. انزلی شبیه جزیره ای است با تمام خصوصیاتی که جزیره ها دارند. از یک سو در آغوش بزرگترین دریاچه جهان و از سوی دیگر در کنار بزرگترین تالاب ها ، آرمیده است
مردمش رفتار به خصوص و آرزو های بزرگ دارند. کافه های فراوان و قایق های رنگارنگ دارند. به علم اهمیت میدهند و به سیاست کم توجه اند. عاشق ورزش اند و متعصبانه پای تیمهایشان می جنگند
دریا همانقدر که وسیع و دوست داشتنی و زیبا است ، مهیب و بی رحم و پر تلاطم نیز هست . عصاره ی رویارویی صیاد و دریا ، هنوز در خلق و خوی انزلیچی ها موج میزند. انزلیچی ها کمتر از گیلانی های دیگر می خندند. سخت دل میدهند و سخت تر دل می کنند
روزگار بر همه مردمان یک سرزمین یکسان نمی گذرد. آدمها به نسبت گذشته تاریخی و فاصله شهرشان از پایتخت ها، بر خوان دارایی های کشور می نشینند. آبادانی جایی که در آن زندگی میکنند به چیز هایی مربوط و محدود است ولی برخوردشان با استفاده ها و محدودیت ها یکسان نیست. به نسبت روحیات ، توانایی و افق دیدشان تصمیم می گیرند . خیلی ها همیشه می مانند و بعضی ها به داشته ها نمی سازند و می روند. انزلی پر است از آدمهایی که قسمتی از خود را جا گذاشته و رفته اند. این آدمها در هر نقطه ای از ایران و جهان که باشند به طرز عجیبی دل در دلشان نیست که خبری از شهرشان بگیرند. وارش را برای همه کسانی ساخته ایم که در گوشه ای از جهان گم شده اند . آنهایی که می خواهند ردی از انزلی بگیرند و با چند کلیک ساده ، خیابان های بارانی و آسمان مه آلود خاطراتشان را زنده کنند .در وارش همه می توانند حرفشان را بزنند و در معرض دید همشهریانشان قرار دهند. دلمان می خواهد پاتوق کوچکی ساخته باشیم برای انزلیچی هایی که انزلی را دیده اند و پنجره ای برای مردمی که هنوز ندیده اند

ای قوی سپید ، غمت را کجا و به که فریاد زدی … به تو میگویم فریادت را شنیدم در دستان پینه بسته صیادان ، در پیکر خسته قهرمانان خاکستر عمر بر مو نشانده … در شیون زن شوی به دریا مانده …
آری فریادت را شنیدم در ساقهای خسته قایقران و در پاهای برهنه منفرد ! آری ای قوی سپید …
آری به تو میگویم فریادت را شنیدم … پس فریاد کن ای قوی سپید ، ای شهر من …



بندر مه آلود
موقعیت جغرافیائی بندرانزلی
با بررسی های زمین شناسی ، حدود 15000 سال پیش ، جزیره ای از سطح آب دریای خزر ، سربرآورد که بعدها به نام انزلی نامیده شد و بعنوان مهمترین بندر سواحل جنوبی دریای خزر و ایران معروف گردید . این جزیره براثر فعل و انفعالات جوی و سایر عوامل طبیعی ، به صورت حالیه از دو قسمت انزلی و غازیان شکل گرفت و کانالی بین این قسمت ایجاد گردید ، که آب چهاررودخانه از شرق ( سوسر روگا – پیربازار روگا – راست خانه و نهنگ روگا ) و یک رودخانه از غرب ( شنبه بازار روگا ) از طریق آن به دریا وارد میگردد . بندرانزلی ، در منطقه جلگه ای و ساحلی در طول جغرافیائی 49 درجه و 28 دقیقه و عرض جغرافیائی 37 درجه و 28 دقیقه واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا منهای 26 متر میباشد .
حدود انزلی :
از شمال به دریای خزر- از جنوب به مرداب انزلی – از مشرق به خمام و رشت – از مغرب به منطقه طوالش مسافت تا خمام 25 و تا رشت 41 و تا تهران 360 کیلو متر – تا رضوانشهر 22 و تا هشتپر 72 و تا آستارا 144 کیلومتر میباشد
آب و هوا :
بندرانزلی در منطقه معتدل قراردارد . درجه حرارت آن حداکثر مطلق 6/35 و حداقل 4/0 . متوسط حرارت سالیانه 5/16 سانتی گراد است 0
میزان تابش آفتاب در انزلی :
درسال 1799 ساعت که خرداد و تیـر پر آفتاب ترین ماه میباشد .
بارندگی :
بندرانزلی از لحاظ بارندگی ، یکی از پر باران ترین مناطق میباشد ، کما اینکه میزان بارندگی در سال 1346 – 1335 شمسی 8/2379 میلی متر و درسال 1354 شمسی 2459 میلی متر و درسال 1361 شمسی 2374 میلی متر بوده است .
روستاهای تابعه بندرانزلی :
از غرب به ترتیب 1 – ما هروزه و آبکنار 2 – تربه بر 3 – اشپیلا 4 – معاف 5 – کرگان 6 – اشترکان 7 – خمیران 8 – سیاه خاله سر – 9 -شیلسر 10 – سیاووزان 11 – کچل 12 – چای بیجار 13 رودپشت 14 – کپورچال 15 – علی آباد 16 – کوچک محله 17 – سنگاچین 18 – گلوگاه 19 بشم (بشمن ) 20 و 21 – نویر و قاراویر ( جزو شهر انزلی میباشند ) .
و از شرق 22 – شاهور ( شال ور) 23 – طالب آباد 24 – لیجارکی 25 – حسن رود 26 – گلشن
مساحت شهرستان انزلی
275 کیلومتر با 130110 نفر جمعیت در سال 1369 شمسی در هرکیلومتر مربع 473 نفر
مساحت شهر انزلی
49/31 کیلو مترمربع با 104220 نفر جمعیت در سال 1369 شمسی 3310 نفر در هر کیلومترمربع
به طوریکه ملاحظه میشود شهرستان انزلی یکی از متراکم ترین شهردهای ایرانست
جمعیت : طبق آمار سرشماری رسمی سال 1335 شمسی
شهرستان انزلی : 491217 نفر ، 24678 مرد ، 2449 زن در 9688 خانوار
شهر انزلی : 31349 نفر ، 15771 مرد ، 15578 زن ، 6438 خانوار
سـال 1345 شمسی
شهرستان انزلی : 59766 نفر ، 30218 مرد ، 29548 زن ، 11883 خانوار
سال 1355 شمسی
شهرستان انزلی : 78640 نفر ، 40058 مرد ، 38583 زن ، 16459 خانوار
شهر انزلی : 55481 نفر ، 28586 مرد ، 26895 زن ، 11743 خانوار
سال 1365 شمسی
شهرستان انزلی : دارای 112077 نفر ، 56670 نفر مرد ، 55407 نفر زن در 24597 خانوار میباشد که جمعیت شهری 87028 نفر در 19398 خانوار و بقیه در روستاها زندگی میکنند .
جمعیت شهرستان بندرانزلی درسال 1370 طبق آمار غیر رسمی :
149533 نفر در 33184 خانوار – شهر انزلی 105104 نفر در 24264 خانوار
روستائی 40517 نفر در 8114 خانوار – جمعیت سیار 3912 نفر در 806 خانوار میباشد .
انزلی هم اکنون با سیل مهاجرین روبرو میباشد وجمعیت آن بالای 150000 نفر میباشد .




بندرانزلی در مسیر تاریخ
وجه تسمیه انزلی :
از میان تعریف های مختلف که در بارده واژه ((انزلی )) شده قابل قبول ترین معنی ( انزل به معنی لنگر ) انزلی = لنگرگاه و ( انزل = انشان ) میباشد که کلمه انزلی تحریف شده ( انزان – انشان ) به معنی گذرگاه و دروازه است که می بینیم از گذشته نیز انزلی را دروازه اروپا و ایران می نامیدند و در بسیاری از نوشته ها هم آمده است و واژه غازیان را می توان جمع بغاز یعنی تنگه و جمع غازی به معنی جنگجویان دانست .
قدمت انزلی :
آنچه مسلم است ، انزلی از نظر تاریخی قدمت زیادی ندارد و در چندین کتاب تاریخی ، نام انزلی در 540 سال پیش ، ثبت شده است .
متأسفانه روسها بندرانزلی را درسال 1805 میلادی برابر 1184 شمسی به آتش کشیدند واحتمالاً هرگونه آثاری که می توانست قدمت انزلی ومردم آن را روشن نماید ، در آتش بیداد بیگانگان سوخت وبه خاکستر تبدیل گردید . بدون شک ، اهالی اولیه بندرانزلی را مهاجرین تشکیل داده اند که از نواحی ساحل جنوبی مرداب انزلی – نواحی طوالش و مردم نواحی شرق انزلی به منظور استفاده از پایگاهی برای صید ماهی و یا پناهگاهی جهت فرار از امواج خروشان دریای خزر و مرداب به این قطعه زمین وارد گردیدند و شاید اولین کسانی بودند که نخستین کومه ها را برپا داشتند .
بندرانزلی از اوایل صفویه ( زمانیکه قزوین پایتخت بوده است ) مورد توجه انگلیسی ها قرار گرفته تا بعنوان سرپلی برای عبور ابریشم گیلان که مرکز آن در رشت بوده به روسیه باشد . همین امر باعث شد که روس ها و حکومت مرکزی ایران نیز به موقعیت بندرانزلی پی ببرند . بندرانزلی ، به علت موقعیت خاص جغرافیائی ، بهترین پناهگاه و لنگرگاه برای کشتیهای تجاری و نزدیکترین وامن ترین راه بین ایران و اروپا ، ازطریق روسیه درمسیر تجارت و محلی برای تخلیه و بارگیری کالای تجارتی و عبور مسافرین گردید . چنانکه در زمان نادرشاه ، انزلی پایگاهی جهت بارگیری برنج و سایر مایحتاج قشون نادری که درقفقاز می جنگیدند بوده است
در عهد قاجاریه ، تردد کشتیها ی بادبانی و بخاری به منظور حمل و نقل کالا خصوصاً حمل نفت که سابقه ای 200 ساله دارد به اوج خود رسید و بندرانزلی به عنوان یکی از مهمترین بنادر سواحل جنوبی دریای خزر درآمد و پس از تحویل تأسیسات بندری وسیله شورویها در سال 1306 خورشیدی ، دولت ایران به تجهیز این بندر اقدام وامروزه یکی از بنادر مجهز و مهم ایران محسوب میگردد . و از طریق آبراه های شوروی سابق به اروپا ارتباط کشتیرانی دارد .







بندرانزلی و اولین ها
طبق اسناد ومدارک موجود که در جلد دوم تاریخ انزلی ثبت شده است . بندرانزلی از بسیاری جهات در رسیدم به تمدن جدید ، در بین شهرهای ایران پیشگام بوده است که به مواردی چند از آن اشـاره میشود .
1 – اداره گمرک از حدود بیش از 300 سال
2 – اداره بندر بابیش از 200 سال
3 – ایجاد انجمن های محلی و بلدیه قبل از تأسیس بلدیـه
4 – شهرداری ( بلدیـه ) قبل از سال 1315 هجری قمری 1276 شمسی بعنوان اولین بلدیـه در ایران
5 – آموزش و پرورش ( معارف ) قبل از سال 1271 خورشیدی
6 – اکابر شبانه آنهم دروس دبیرستانی قبل از 1290 خورشیدی
7 – چاپخانه قبل از سال 1286 خورشیدی
8 – بهداری قبل از سال 1315 هجری قمری 1276 خورشیدی که وسیله بلدیـه اداره میشـد .
9 – شیرو خورشید س ( هلال احمر) 1304 خورشیدی
10 – روشنائی برق قبل از سال 1900 میلادی 1279 خورشیدی ، اولین شهر درایران
11 – تلفن قبل از سال 1277 شمسی – پست و تلگراف نیز جلوتر از بسیاری شهر های ایران
12 – نظمیه ( شهربانی ) قبل از سال 1325 هجری قمری 1286 خورشیدی
13 – راه آهن حدود سال 1269 خورشیدی در یکی از روستاهای انزلی
14 – هواشناسی ، قبل از 1280 خورشیدی
15 – اداره شیـلات با بیش از 150 سال قدمت در انزلی و سردخانه اولین بار در انزلی و حسن کیاده
16 – هواپیما – اتومیبل برای اولین بار درانزلی مشاهده شـد .
17 – بعضی ازکارخانجات ازجمله تصفیه خانه نفت ، چوب بری ، لیمونادسازی ، کالباس سازی ، برنجکوبی و .. ضمناً اهالی انزلی از لحاظ فرهنگ و هنر و ورزش نیز از بعضی موارد پیشگامی داشته اند از جمله در نمایش فیلم سینما و داشتن سالن سینما و تـئاتر و ورزش های مختلف خصوصاً فوتبال و بسکتبال .
امروزه فرزندان دلاور این بندر در میدان های ورزشی ایران و جهان به افتخارات و امتیازات والائی دست یافته و می یابند


انزلی در اوج افتخار
اهالی بندرانزلی به علت مسافرت به روسیـه خصوصاً آذربایجان ( روسیه سابق ) و همچنین عبور مسافرین ایرانی و خارجی از این بندر به اروپا و بالعکس ، زودتر از بسیاری شهرهای ایران با تمدن غرب آشنا شده و از لحاظ رشد فکری در سطح بالائی قرارداشتند ، از این رو ضمن حرکت های سیاسی خصوصاً فعالیت در نهضت مشروطیت وجنبش جنگل دوش به دوش مردم رشت قرارداشته و در وقایع جنگهای بلشویکی با قزاقان ایران ، و مبارزه با بیگانگان اشغالگر درطول 350 سال سپر بلای ایران بوده اند . از نظر اجتماعی نیز در تأسیس مدارس نوین – بلدیه – بیمارستان و موٌسسات عام المنفعه و خیریه از جمله دارالایتام از بسیاری شهرهای بزرگ ایران پیشگامی داشتند و از زمان دور به امر سواد آموزی و تأسیس کلاسهای شبانه علاقه وافر نشان میدادند . به طوریکه در اوایل مشروطیت ، تیراژ روزانه مطبوعات 525 شماره بوده است که با توجه به نسبت جمعیت آن روز انزلی ، در ایران سابقه نداشت . هم اکنون فرزندان انزلی با سطح معلومات عالی و در بزرگترین مراکز علمی و دانشگاهی جهان ، اروپا – امریکا – کانادا و استرالیا به تدریس اشتغال دارند و یا دارای مقام علمی بالائی میباشند . درسال 1371 شهرستان انزلی دارای 151 باب دبستان و دبیرستان و مدرسه راهنمائی و هنرستان و یک دانشکده پرستاری و بالغ بر36500 نفردراین مراکز مشغول تحصیل بوده اند میزان با سوادان در انزلی درسال 1365 شمسی 7/77 در گیلان اول بوده و در سال 1370 با بالای 85 درصد باسواد بعد از تهران اولین شهر ایران محسوب و با توجه به اینکه همه ساله ده ها هزار نفر با سواد از شهرهای ایران جذب تهران میگردد . احتمالاً انزلی را میتوان اولین شهر باسواد درآن سال دانست .


وضعیت اجتماعی
1 – مذهب
اهالی بندرانزلی ، مسلمان و شعیه مذهب و دارای مساجد و تکایا وگورستان مخصوص به خود هستند . زیارتگاه انزلی
بی بی حوریه در سوسر غازیان – امامزاده صالح در غازیان – حاج سید محمد نجفی در سامانسر غازیان آقاپیـر درکلویر – بشمن پیـر در بشمن
اقلیت های مذهبی :
حدود 45 خانوار ارمنی با جمعیتی150 نفر در انزلی زندگی می نمایند که دارای کلیسائی قدیمی با سابقه ای بیش از 250 سال در میدان شهر مقابل ساختمان دادگستری و یک گورستان مقابل گورستان مسلمانان میباشند که در مواقع لزوم کشیش از تهران می آید .این بندر پیرو دین زردتشی ندارد و فقط یک نفر کلیمی در انزلی زندگی مینماید .

خصوصیات اخلاقی
اهالی بندرانزلی ، از گذشته های دور به میهمان نوازی مشهور بوده اند و همین امر باعث میگردید که سیل مسافرین به این بندر سرازیر گردد . چنانچه مواردی غیر از آن مشاهده میشد به احتمال قوی وسیله غیربومی ها و یا از طرف مسافرین وارد بوده است . زیرا همه ساله صدها هزار بلکه چند میلیون نفر از سراسر کشور به انزلی می آمدند که اگر مهربانی ومیهمان نوازی وحسن سلوک مردم این بندر نبود امکان ورود این همه مسافر در یک شهر با مساحت کم و محدود وجود نداشت .
4 – غذای محلی :
درگذشته تنها خوراک مردم انزلی ، برنج بوده است ، ناهار و شام و حتی صبحانه ، معروف است اگر خانه ای ناهار آبگوشت داشت و پدر خانواده از نانوائی ، نان خریداری میکرد ناچار آن را مخفیانه به منزل می رسانید که مبادا ببینند و بگویند فلانی وضعش خراب است به ناچار نان می خورد . ولی امروزه اکثریت اهالی فقط ناهار برنج می خورند واکثراً درشهر به جای کته پلو ، پلو را آبکش می نمایند و شب ها نیز نان صرف میکنند . سابقاً قبل از ظهر و نزدیک عصر خصوصاً در روستاها دورهم می نشستند پلوی سرد (( سرد پلا )) را با مغز گردو ، پیاز ، سیر و اشپل ماهی شور می خوردند و در سر سفره هر خانوار در تمام فصول ماهی وجود داشت ( ماهی شور – ماهی دودی ) ودر فصل پائیز و زمستان هم ماهی سرخ کرده – ماهی فی ویچ ، ماهی تنوری و انواع ماهی با پخت های مختلف ، افسوس که این برنامه غذائی به فراموشی سپرده شد و بسیاری ازخانواده ها دستشان از ماهی کوتاه است . معروفترین ماهی های بندرانزلی ((ماهی سفید – سوف – کپور – کنال – اردک ماهی – کولی – کولمه )) و لذیذترین آنها ماهی سفید وکباب ماهی اوزون برون میباشد . از خورشت های محلی که معروف است : باقلی قاتق – فسنجان – ترشه تره میرزا قاسمی – سبزی قورمه – آلو مسما – قیمه – مرغ ترش – سیر قلیه و 0000
از چاشنی های معروف : سیر ترشی – هفت بیجار – بادمجان ترشی – شلغم – ترشی – خیارشور که معمولاً در خانه ها نیز میگذارند .

مشاغل اهالی
مشاغل اهالی انزلی از گذشته هایدور کرجی بانی – ماهی گیری و شکار پرندگان بود ، کمااینکه در فصل ماهی تعداد زیادی از اهالی خلخال جهت کار در صیدگاه های پره کشی ، شرکت فعال داشتند و صید ماهی در مرداب و ساحل دریا ودام در در دریا – و لاکش وماشک در رودخانه ها انجام میگیرد وحالیه حدود 6000 نفر ماهی گگیر در تعاونی ها مشغول به کار صید میباشند .
کرجی بانان که از نظر تعداد ، رقم بزرگی را تشکیل میدادند ، دارای تشکیلات منظم نیز بودند درانزلی بیش از 500 کرجی بزرگ نوشته اند که اگر برای هر کرجی 6 تا 12 نفر خدمه درنظر بگیریم رقم بزرگی را نشان میدهد . که با احداث جاده ها این کرجی ها نیز برچیده شدند . ضمناً در سالهای اخیر صید ، ماهی کیلکا نیز رونق روز افزونی پیدا کرده و غروب هر روز شناورهای صید کیلکا پشت سرهم به سوی دریا حرکت و صبح فردای آن روز با کولی باری از ماهی کیلکا به اسکله های خود باز میگردند .
حصیر بافی نیز از مشاغل پردرآمد اهالی بود و حصیر غازیان از معروفیت خاصی برخوردار بوده است و سالیانه هزاران حصیر به شهرهای داخلی و خارجی صادر میگردد . این حصیرها جای فرش امروزی را داشتند و ناگفته نماند حصیر آبکنار نیز معروف بوده است . در هر صورت با آمدن موکت و فرش های ماشینی صدها نفر زن هنرمند حصیر باف بیکار شدند . هرچند بندرانزلی به علت کمبود زمین در سطح شهرستان از لحاظ کشاورزی در مقام پائینی از تولید قرار دارد ولی در روستاهای انزلی انواع برنج – سبزیجات – هندوانه – خریزه – بادام زمینی کشت میشود و همچنین تعدادی از روستائیان خصوصاً در آبکنار به نوغان داری اشتغال دارند که آبکنار ازاین لحاظ دارای سابقه طولانی است .




بنـاها و دیدنی های بندرانزلی
بندرانزلی از گذشته های نه چندان دور به علت مستعد بودن زمین آن یکی از مراگز تولید مرکبات و انواع گل بوده است و آنچنانکه توجه همه سیاحان وشخصیت های خارجی و ایرانی که از طریق انزلی بین ایران و اروپا مسافرت میکردند .جلب کرده و در ده ها سفرنامه وکتاب خاطرات آنها از باغات میوه و گل های انزلی سخن ها گفته اند . (( مادام کارلاسرنا )) که در سال 1877 میلادی 1256 شمسی از انزلی دیدن کرده می نویسد : ( انزلی نظاره گاهی است که طبیعت نقشهای بدیع درآن آفریده است .آب و هوا وآسمانش یاد آور (( ناپل )) است .
میوه هایش وگل وگیاهش در حد وفور است ، باغهای زیبا دارد که دردیوارهای بلند محصور است .
درختهای نارنج و پرتقال خانه ها در بلندی یا بلوط و سپیدار رقابت میکند . عطر گلها و شکوفه های این درختان تا دوردست درفضا پراکنده میشود و چنان قوی است که آدمی را مست و دچار رخوت میکند .
روزی که برای دیدن یک خانواده محلی رفته بودم یکصد زن را دیدم که به دوردرخت نارنج و بوته گل سرخ گرد آمده بودند وبرگهای گل سرخ را برای تهیه گلاب وبهارنارنج را برای مربا می چیدند .
این خلاصه ای از نوشته یک جهانگرد است و مشتی از خروار که به قول احمدشاه در حین عبور از انزالی گفته است : ( اینجا بهشت روی زمین است ، بهشت همین جاست )
آری خدای بزرگ ، آنچه زیبائی در طبیعت وجود داشت به انزلی و مردم آن بخشیده که ساحل دریای آن فرح بخش است . در زمستان امواج خروشانش ، سیلی بر سخره ها وکشتی ها و قایق ها می نوازد و در تابستان امواج بسیارکوچک و کف آلودش بوسه برساحل می زند .


مرداب انزلی
طبق نظریه مرداب شناسان انزلی زیباترین و بزرگترین مراب دنیاست ، سواحل مرداب را نیزارها و گلهای لاله دریائی به طرز زیبائی آراسته که چشم هر بیننده را خیره میکند . وسعت مرداب در گذشته خیلی بیشتـر از حال حاضر بوده است . کرجی ها با کرجی بانان دریا دل بادبان شان از سوئی به سوئی درحرکت بودند و کالاها و مسافرین را از روستائی به روستای دیگر می بردند و رفت و آمد از انزلی به پیر بازار و بالعکس بیش از همه جا بوده است ، زیرا حمل و نقل کالاهای تجارتی از این طریق انجام میگرفت . و رشت و انزلی از طریق مرداب به هم متصل بودند و گاهی یهنه مرداب آرام و زیبا یا آنچنان به خشم می آمد که پیرمردان امواج خروشان و سرکش مرداب را در مقابل امواج بحر خزر بسیار هولناک تعریف می نمایند .
وسعت مرداب قبل از بالا آمدن سطح آب دریا ، حدود 280 کیلومترمربع بوده و عمق آن از 25/1 تا 80/2 متر تغییر میکرد . لیکن در سالهای اخیر که سطح آب دریای خزر به سرعت بالا آمده نقاط زیادی از سواحل مرداب به زیرآب فرو رفته و وسعت آن بسیار زیادتر و عمق آن بیشتر شده است . تعداد زیادی رودخانه به مرداب می ریزد و جزایر کوچک و بزرگی در مرداب زیبا ، سراز پهنه مرداب برآورده است .. در زمستان هزاران پرنده دریائی خصوصاً صدها قو ، بر پهنه مرداب می نشینند و یا برفراز آن به پرواز درمی آیند که زیبائی طبیعت را در مرداب صد چندان می سازد . انواع ماهیان در مرداب پرورش یافته وگیاهان زیادی در کف مرداب و در بین سطح و کف ، و کف مرداب شناورند . گردش بر روی مرداب ، چه با قایق پاروئی و چه با قایق های موتوری ، خاطره ای فراموش نشدنی در بیننده ایجاد میکند که به قول معروف ( شیندن کی بود مانند دیدن ) ماهیگیری با قلاب نیز یکی از سرگرمی های فرح بخش در یهنه مرداب روی قایق وکناره رودخانه ها میباشد . که آن نیز به علت تمرکز فکر برای گرفتن ماهی ، به آرامش اعصاب کمک فراوان میکند . مرداب انزلی یکی از اقطاب توریست بندرانزلی میباشد . امید است در آینده نه جندان دور با طرح ها و برنامه ریزی هائی که هم اکنون در دست بررسی و اقدام است ، سیل دیدارکنندگان را از سراسر ایران وحتی کشورهای تازه به استقلال رسیده همجوار ، ساحل شمالی ، غربی و شرقی دریای خزر به خود جلب که میتواند در اقتصاد اهالی بندرانزلی نقش موثری ایفا نماید .
منـاره انزلی
از کیلومتر ها فاصله ، برج ساعت بندرانزلی نمایان است و طبق نوشته ها در کتب تاریخی و سفرنامه ها خسروخان گرجی حاکم گیلان آن را درسال 1230 هجری – قمری برابر 1815 میلادی و 1194 شمسی از آجر بنا نهاده است . هدف از ایجاد این بنا ، دیده بانی از دریا و هم به منزله فانوس دریائی بوده است تا دریا نودران شب هنگام ساحل رابا مشاهده روشنائی در بالای منار ، شناسائی و شناور خود را به داخل کانال برسانند ، روی همین اصل ، چراغی برفرازآن روشن و نگهبانی در آنجا به کشیک دادن می ایستاد . در سال 1307 شمسی پس از مرمت این برج ساعتی چهارسو برفراز آن استوار گردید . شهرداری این ساعت را که هفته کوک بوده از کشور آلمان خریداری و نصب نموده بود . متأسفانه سال ها بود که دیگر زنگ ساعت آن به گوش نمی رسید وساعت از کار افتاده بود تا اینکه در سال 1369 شمسی شهرداری ساعت قدیمی را که فرسوده بود تعویض و ساعت الکتریکی را به جای آن نصب نموده است .ارتفاع منار28 متر تا بلکون20 متر است .
موج شکن ها :
قبل از اینکه موج شکن های انزلی احداث گردد کانال مابین انزلی و غازیان همانند خلیجی بود که کشتی های تجارتی به منظور تخلیه و بارگیری و یا مصون ماندن از امواج وطوفان دریا در آنجا پناه آورده به اسکله ها پهلو گرفته و یا روی لنگری می ایستادند . اما امواج دریا ، تاداخل کانال را میکوبید و به شناورهای مستقر در خلیج آسیب میرسانید . از این رو نیاز به احداث موج شکن ها احساس گردید ودر نتیجه قرارداد این بنای عظیم که از شاهکار های معماری درنوع خود است در سال 1313 هجری قمری برابر 1895 میلادی و 1274 شمسی بین دولت ایران وکمپانی ( احداث راه انزلی – قزوین ) منعقد گردید . طول موج شکن غازیان 750 متر و موج شکن انزلی 520 مترمیباشد و کار ساختمان آن در سال 1914 میلادی 1293 شمسی کاملاً پایان پذیرفت . به منظور احداث موج شکن ها به طول 14 کیلومتر راه آهنی از کوه های پونل تالش تا انتهای غرب خلیج کپورچال در مرداب کشیده شد وسنگها ، از کوه های پونل استخراج و پس از تراشیده شده به اسکله کپورچال حمل و از انجا وسله کرجی های بزرگ که وسیله قایق های موتوری یدک میشد . به محل احداث موج شکن ها و اداره بندر تخلیه میگردید . موج شکن ها زیر نظر دو نفر مهندس روسی به نام های علی اف و پلاناتوف بنا گردید و این بنای عظیم را روی تیرهای چوبی که در کف دریا به ردیف کوبیده اند ساخته شده است . از سال 1306 شمسی که تأسیسات اداره بندر ، از شورویها به ایران تحویل گردید ، اداره بندروکشتیرانی در تعمیر و نگهداری آن اقدام و در سال 1314 شمسی به منظور مصون ماندن موج شکن ها از ضربات امواج دریا ، مکعب های بتونی موجود را در جلو و اطراف موج شکن ها قرار دادند و بعد های طرفین و زیرموج شکن ها که خالی بوده با بتون پوشانیده شده است . گردش روی موج شکن ها وتماشای منظره دریا و کانال وساحل انزلی و بلوار ، از فراز آن خاطره فراموش نشدنی در بیننده باقی خواهد گذارد .
ساحل دریا :
حدود 20 کیلومتر ساحل انزلی و 15 کیلومتر ساحل غازیان از بهترین نقاط برای آب تنی میباشد و استفاده صحیح از آب دریا برای تمدد اعصاب وبدن بسیار منفید است . استنشاق ( ید ) برخاسته از دریا خصوصاً در غروب ها برای کسانی که ناراحتی اعصاب و یا بیماری گواتر دارند داروی شفا بخش میباشد ساحل دریا را باید تمیز نگه داشت تا همه بتوانند از این نعمت خئدادادی استفاده کنند .


پل های بندرانزلی :
یکی از آثاردیدنی و زیبا ، دو پل انزلی و غازیان است ، درگذشته رفت و آمد از انزلی به غازیان وسیله قایق صورت میگرفت تا اینکه تصمیم گرفته شد انزلی وسیله دو پل به راه زمینی غازیان – رشت متصل گردد که پلی از غازیان به میان پشته به طول 210 متر و عرض 10 متر و ارتفاع 85/6 متر با 5 دهانه که یک دهانه از آن به طول 25 متر متحرک بوده است .
پل دیگر از میان پشته به انزلی به طول 127 متر و عرض 10 متر وارتفاع 5/6 متر با سه دهانه که یک دهانه به طول 25 مترمتحرک بوده احداث گردید .
هردو پل ازبتون مسلح ساخته شده شروع ساختمان از اواخر تیرماه 1314 شمسی و پایان کار دراوایل تابستان 1316 شمسی یعنی مدت 18 ماه بوده و در خرداد ماه 1317 مورد استفاده قرارگرفته و روز چهارشنبه هفتم آذر ماه 1318 شمسی به طور رسمی تحویل گردید . این دو پل وسیله کمپانی ( سنتاب ) آلمانی و شرکت های مختلف از جمله ((موتلا )) سوئدی ساخته شد و در نتیجه با احداث آن راه ارتباطی آذربایجان رشت – قزوین – تهران برقرارشد و اخیراً برای حفظ پل ها عبور کامیونهای سنگین را از روی آنها ممنوع کرده اند .
کاخ میان پشته :
این کاخ در میان پشته ومابین دو پل انزلی و غازیان در محوطه و سیعی واقع شده است ، قبل از احداث آن ، درجایش کاخ زیبا و باشکوه (( خوشتاریا )) قرار داشت که هنوز روشنائی برق در ایران وجود نداشت شبها غرق درنور بود ، این بنای زیبا و باشکوه در سال 1307 شمسی آتش گرفت و سوخت . بنای کاخ میان پشته از سال 1308 شمسی آغاز و بین سالهای 1313 – 1314 شمسی پایان یافت . مساحت زیر بنای آن 1168 مترمربع میباشد . بدنه ساختمان دو جدار و از بلوک سیمانی ساخته شده دارای 11 اطاق و یک سالن پذیرائی با چهار سرویس حمام و دستشوئی است . داخل اطاق ها به طرز زیبائی گچ بری شده و لوستر بزرگ ، 6 شاخه ای کریستال با زنجیری در سرسرای کاخ آویزان است . از سال 1367 نیروی دریائی ، پس از تعمیرات اساسی ، کاخ را به موزه نظامی تبدیل و انواع سلاحهای گرم و سرد را از زمان صفویه تاکنون در قفسه های مخصوص جاسازی و درمعرض دید عموم قرارداده که یکی از نقاط دیدنی و خاطره انگیز بندرانزلی میباشد و بازدید از این موزه نظامی برای عموم آزاد است .
بلوار یا پارک بندرانزلی :
بندرانزلی ، یکی از معدود شهرهای ایرانست که پارکی چنین زیبا دارد ، قدمت این پارک بیش از 85 سال میباشد . ابتدا قسمت فوقانی و بعداً از سال 1307 به تدریج قسمت پائین ( شرقی و شمالی ) آن احداث و به صورت امروزی درآمده است این پارک 35000 مترمربع وسعت دارد و به علت قرارگرفتن در ساحل کانال ( مابین غازیان – انزلی ) ودر مواقع ساحل دریا ، از سه طرف نیز مشرف به رودخانه است . دو موج شکن را از سمت شمال در روبرو دارد که به صورت دروازه ای با ابهت ، آغوش پرمهرخود را به روی همه تماشاگران طبیعت گشوده است . مسافرین و اهالی شهرهای ایران که به بندرانزلی مسافرت می نمایند . مطمئناً از این پارک دیدن کرده و به گردش درآن می پردازند . زیبائی طبیعی پارک و هوای پاک و سالم آن را در کمتر از شهرهای ایران میتوان سراغ گرفت . به طوریکه گردش دراین پارک آنچنان فرح بخش است که ناراحتی های اعصاب را تسکین وجسم وجان را صفا می بخشد . بلوار یا پارک عمومی انزلی را باید تمیز نگه داشت از لگد کردن سبزه ها و کندن گلهایش وسیله بچه ها جلوگیری کرد . زیرا گل به روی شاخه زیباست .
شنبـه بازار :
روزهای شنبه هر هفته دستفروشان از هر سو و هر طرف به سوی بندرانزلی می آیند تا درخیابان کناررودخانه جنوبی شهر که به همین نام معروف است مستقر شده به فروش اجناس خود بپردازند . در بیش از 650 بساط دستفروشی همه چیز حتی داروهای کمیاب میتوان یافت ، سر و صدا و تعریف و تمجید فروشندگان خود منظره دلپذیری را به وجود میآورد . شنبه بازار با قدمت بیش از یکصد سال همچنان پر رونق وتماشائی است .
ساختمان های قدیمی :
بندرانزلی سابقاً دارای چندین قلعه و باستیان نظامی و چند منار بوده است که متأسفانه به جز یک منار از بقیـه آثاری به جای نمانده است . در حال حاضر قدیمی ترین ساختمان در بندرانزلی . عمارت معتمدی ( شهربانی سابق و فرماندهی نیرو های انتظامی فعلی ) در بلوار فوقانی است که قدمتی همانند برج ساعت ( منار) دارد . ساختمان دادگستری – سمت غرب آن ساختمان فند چنان – جنوب غربی میدان ساختمان داود زاده از جمله بناهائی است که بین سالهای 1304 – 1306 شمسی ساخته شده است . محل ترنم موزیک که به حافظیه معروف است و ساختمان شهرداری که سینما تئاتـر فعلی هلال احمر در آن قراردارد نیز بین سالهای 1310 – 1312 احداث گردیده است . ناگفته نماند که هم اکنون در انزلی ساختمان هائی با قدمت 120 تا 150 سال نیز به چشم می خورد .
سینماها :
همانطور که قبلاً اشاره شد ، انزلی اولین شهر درایران است که دارای سالن سینما به معنی واقعی بوده است و حالیه دارای چهار سینما ، گل سرخ – هلال احمر – ایران و نیروی دریائی میباشد .
کتابخانه ها :
انزلی با اینکه از نظر کتابخانه یکی از پیشگامان درایران بوده است . امروزه دارای کتابخانه ای کوچک در بلوار فوقانی کتابخانه ولی عصر (ع ) در کهنه بازار – کتابخانه عمومی در خیابان آذربایجان غازیان میباشد بااقداماتی که در جریان است به زودی انزلی دارای کتابخانه های مجهز و یک مجتمع هنری و فرهنگی خواهد شد .